De provincie Antwerpen viert 10 jaar detailhandelscoaching. In de eerste deelnemende gemeenten zijn er langetermijneffecten van de detailhandelscoaching zicht- en meetbaar: de leegstand steeg er tussen 2008 en 2014 nog met 62% en slechts met 1,5% sinds 2015, na de coaching door provincie Antwerpen. Daarnaast slagen de gecoachte gemeenten erin om het funshoppingaanbod in het centrum niet volledig kwijt te spelen. Naar aanleiding van de 10e verjaardag bezorgen de detailhandelscoaches aan enkele gecoachte gemeenten een taart, en vandaag gebeurde dat in Herentals.

Voor de start van de detailhandelscoaching in 2014 kwamen detailhandelaars onder druk: het stijgende aantal baanwinkels zorgde voor meer leegstand in de winkelcentra. Tussen 2008 en 2013 was er zelfs een gemiddelde stijging met de helft meer leegstaande handelspanden in onze provincie, van 6,4% in 2008 naar 9,3% in 2013. Online shoppen werd belangrijker en had invloed op zowel kleine handelszaken als baanwinkels. Wie niet voldoende online aanwezig was, verdween. 

Provincie grijpt in

De provincie Antwerpen startte in 2014 detailhandelscoaching op om steden en gemeenten te helpen de negatieve trends om te buigen. De detailhandelscoaches staan de gemeentebesturen bij in de opmaak van strategische beleidsvisies, -plannen en –acties. Ze werken samen vanuit verschillende beleidsdomeinen en betrekken ook handelaars en ondernemers. Alle voorstellen zijn datagedreven: de coaches maken analyses op basis van uitgebreide data over zowel aanbod van handelszaken als de vraagzijde van consumenten.

De afgelopen 10 jaar namen 54 steden en gemeenten deel: 24 daarvan startten voor 2018. Een tweede groep van 22 lokale besturen startte tussen 2018 en 2022, in volle coronacrisis. Tot slot zijn 8 gemeenten na de coronapandemie in 2022 ingestapt. 

Resultaten in de eerste groep van 24 gemeenten

Een van de belangrijkste resultaten is dat vandaag 78% van onze gemeenten een actief ruimtelijk-economisch beleid voert. Met dit beleid komt de juiste winkel op de juiste plaats. Dat is ook nodig, want er zijn al van voor de opstart van detailhandelscoaching heel wat negatieve trends in het retaillandschap. 

Concrete resultaten per deelnemende gemeente zijn pas meetbaar na enkele legislaturen, en uiteraard had ook de coronapandemie haar invloed. Maar nu deze genormaliseerd is, zien we bij de eerste groep van deelnemende gemeenten (2014-2018) al volgende positieve tendensen:

Leegstand

De leegstand stagneert. De leegstand zit weer op het niveau van voor de coronaperiode, en over de laatste jaren zien we een stagnatie bij de eerste groep van 24 gecoachte gemeenten. Tussen 2008 en 2014 steeg de leegstand in de eerste groep van gemeenten nog met 62%, terwijl dat sinds 2015, na de coaching door provincie Antwerpen, vandaag met nog slechts 1,5% is. De provincie stelt vast dat gemeenten die het coachingtraject volgden en samen met de detailhandelscoach een efficiënt beleidsplan maakten, betere resultaten tonen in het verminderen van leegstand en het behouden van een evenwichtig winkelaanbod.

Supermarkten

Sinds 2018 is er een netto-stagnatie van het aantal supermarkten in de steden en gemeenten die een detailhandelscoaching volgden tussen 2014 en 2018. Dat betekent dat elke nieuwe supermarkt een oude vervangt. De netto-stagnatie in de gecoachte gemeenten is het resultaat van hun consequent vergunningenbeleid, waarbij ze herbestemming van grote lege panden en verhuis of overname van panden stimuleren in plaats van nieuwbouw. In de andere gemeenten van de provincie Antwerpen zijn er gemiddeld 6% meer supermarkten bijgekomen de afgelopen 5 jaar. Sinds de lockdown is er een algemene tendens merkbaar in grootsteden zoals stad Antwerpen naar meer, maar kleinere supermarkten. 

Funshopping

Het segment funshopping, denk aan mode, juwelen, luxe-artikelen... had het al moeilijk tijdens de lockdowns en is al langer in transitie door de groei van e-commerce. De vraag naar aanbod in fysieke mode- en luxewinkels daalt, en bijgevolg ook het aantal winkels. Dat aspect daalde de afgelopen 10 jaar in Vlaanderen met gemiddeld 21%, net als in provincie Antwerpen. Vooral het aantal mode- en luxewinkels in de kernen van kleinere steden en grote gemeenten nam af: daar zagen we de voorbije 10 jaar zelfs een daling tussen 40 en 50% in provincie Antwerpen, dat blijkt uit cijfers van de provinciale dienst Detailhandel. Waar een detailhandelscoach werd ingeschakeld zien we consequent een meer beperkte daling van funshopping, zoals in volgende steden: 

Herentals, dat als eerste stad een detailhandelscoach inschakelde, beperkte de leegstand met een tijdig preventief en consequent beleid, ook in de periferie. Hierdoor zag de stad haar aantal shoppingzaken in het centrum de voorbije 10 jaar met 35% dalen, wat dus een lichtere daling is dan in vergelijkbare kleine steden (40 tot 50%). De daling de voorbije 10 jaar bleef beperkt tot 1 op de 3 winkels wat aanzienlijk beter is dan de gemiddelde kleine stad en veel positiever dan wat in 2013 voorspeld werd.

In Turnhout daalde het shoppingaanbod in het centrum op 10 jaar tijd met 20%, ten opzichte van 40% tot 50% in vergelijkbare steden. Dat is te danken aan het kernversterkend beleid. Buiten het winkelgebied daalt het aantal winkels met 17% op 10 jaar tijd. Winkels die uit het centrum wegtrokken, vestigden zich dus ook niet in de periferie. De detailhandelscoach begeleidde er een samenwerking met buurgemeenten Oud-Turnhout, Beerse en Vosselaar. De samenwerking voorkwam een kannibalisatie van elkaars handelskernen. Dit zorgde voor een stagnatie van het shoppingsaanbod in de 3 dorpskernen.

Nijlen bakende haar kernwinkelgebied af. De gemeente slaagde erin om haar aanbod mode en luxe te concentreren in het winkelcentrum. Algemeen daalde het shoppingaanbod ook daar minder dan in vergelijkbare gemeenten.    

Mol is erin geslaagd om concurrentie te vermijden tussen de eigen winkelgebieden. Bijna 9 op de 10 shoppingzaken liggen vandaag centraal dankzij een consequent beleid dat voor mode en luxe sterk op het afgebakende kernwinkelgebied is gericht.  

De provincie stelt dat het inzicht in de problematieken en mechanismen achter alarmerende trends dankzij de inspanningen van de detailhandelscoaches de voorbije tien jaar breed verspreid zijn in onze provincie. Dit vertaalt zich steeds meer in een onderbouwd vergunningenbeleid, maar vraagt voor elke gemeente wel een aanpak op maat, in nauwe samenwerking met de bewuste gemeente of gemeentes. En precies daarin ligt de sterkte van de detailhandelscoaches.

Feest én taart  

Morgen nodigt de provincie alle gemeentebesturen uit in het provinciehuis om stil te staan bij 10 jaar detailhandelscoaching, bij te leren over trends en vooruit te blikken. Vandaag leverde gedeputeerde Kathleen Helsen, samen met detailhandelscoach Ben Op de Beeck, een taart af om het jubileum te vieren met Herentals, de eerste stad die een detailhandelscoach uitnodigde.  

Het stadsbestuur in Herentals bouwt nog steeds verder op het strategisch commercieel plan dat 10 jaar geleden samen met de detailhandelscoach werd opgesteld. Schepen Eva Brandwijk stelt dat de stad het kernwinkelgebied heeft afgebakend waarbij ze inzetten op een levendige functiemix met naast winkels ook horeca en diensten die passage en beleving met zich meebrengen in een historisch kader. De gemeente richtte het EVA Handelshart Herentals vzw op om de handelaars te verenigen. Het Handelshart organiseert regelmatig events in het kernwinkelgebied en ondersteunt en faciliteert Moktamee in de Bovenrij, een incubator waar verschillende functies verweven zijn. Met een progressieve leegstandsbelasting pakt de gemeente leegstand aan en in de periferie controleren ze de ontwikkelingen. Dankzij de samenwerking met de coach heeft Herentals vandaag nog steeds 150 handels- en horecazaken in het kernwinkelgebied, allen op max 500 m van elkaar.

Nog tot midden maart loopt er in de congresruimte van het provinciehuis een tentoonstelling die je meeneemt in het detailhandelslandschap van de provincie Antwerpen van de voorbije 10 jaar, met prachtige foto’s van Tine Van Leemput. Deze is vrij te bezoeken tijdens de openingsuren van het provinciehuis.  

Contact