Vreedzaam valleigebied of schone schijn?

Officieel heet de beek Schoon Schijn, maar de meesten kennen haar als de Kaartse Beek. Deze waterloop vormt dan ook voor een groot deel de grens tussen de Brasschaatse wijk Kaart en de gemeente Kapellen. De provincie Antwerpen staat in voor het beheer van het volledige traject. De beek stroomt door enkele woonwijken, maar ook door landschappelijk waardevol valleigebied.

In het verleden had de woonwijk De Sterre geregeld met wateroverlast te kampen. Dat kwam onder andere doordat de Kaartse Beek niet in staat is om overtollig water op te vangen bij extreme neerslag .

Vele kleintjes maken één groot

In plaats van één grote ingreep voert de provincie meerdere ingrepen uit, verspreid in het ganse valleigebied. 

De provincie kijkt verder dan enkel het watersysteem. Ze houdt ook rekening met de ecologische, landschappelijke en recreatieve functies die een valleigebied kan vervullen. Hiervoor zitten we samen met publieke en private spelers in het gebied. Het resultaat is een waaier aan projecten in en langs de Kaartse Beek. 

Masterplan voor het landschappelijk waardevol valleigebied

De vallei van de Kaartse Beek stroomopwaarts van de Jagersdreef-Fabriekstraat is een landschappelijk waardevol open ruimtegebied. Om dit gebied zo goed mogelijk te beheren en te ontwikkelen, maakten we een masterplan op. Dat deden we in overleg met de gemeenten Kapellen en Brasschaat, het Agentschap voor Natuur en Bos en zorgboerderij Meander. Samen zochten we naar een multifunctionele invulling voor de gronden in eigendom van de provincie, ANB en de betrokken gemeenten. In 2019 werd het masterplan gefinaliseerd. Het eindresultaat was een integraal inrichtingsvoorstel. Hierin werden maatregelen opgenomen op vlak van waterbeheer, landschapsherstel, natuurontwikkeling en recreatie. Vertrekkend vanuit het masterplan werd een technisch ontwerp opgemaakt. Vervolgens werd het dossier verder uitgewerkt en in 2022 verkregen we de omgevingsvergunning.

Aan de slag

De laatste inrichtingswerken begonnen in september 2023. Op 2 juni werden de werken officieel ingehuldigd.

- Duurzame herwaardering van de open ruimte

De Kaartse beek heeft lokaal hoge ruimingswallen waardoor het contact tussen waterloop en vallei verbroken is. Wanneer er meer water moet afgevoerd worden dan de beek kan slikken, kan de ruimte in de vallei hierdoor niet snel genoeg benut worden. Dat zorgt voor overstromingsgevaar in de afwaarts gelegen woonwijk.

Binnen het projectgebied zullen we deze oeverwallen afgraven en de beek flauwe oevers geven. Zo zorgen we voor extra ruimte voor water in de waterloop en een geleidelijke overgang van de waterloop naar de vallei. Enkele percelen zullen we bovendien beperkt afgraven. Bij hoge afvoeren heeft de beek zo extra buffermogelijkheden. Aan de kant van Brasschaat herstellen we het oorspronkelijke grachtenstelsel en leggen hier brede, ondiepe greppels aan. Zo kan hier sneller water instromen als de beek veel water te verwerken krijgt.

- Recreatieve verbinding tussen de Holleweg en de Elisalei

De Elisalei in Brasschaat is een belangrijke recreatieve en functionele verbinding voor fietsers en één van de toegangen tot de Brusselse Bossen. De Holleweg in Kapellen is momenteel een smalle straat en geen veilige weg voor zwakke weggebruikers. Daarom realiseren we ter hoogte van zorgboerderij Meander een zachte, recreatieve verbinding tussen de Holleweg en de Elisalei. Zo zijn de Brusselse Bossen ook vanuit Kapellen veilig bereikbaar met de fiets.

- Waardevol landschap zorgt voor meer biodiversiteit

Voor de uitvoering van de werken moeten vooral langs de beek helaas heel wat bomen wijken. Om die te compenseren heeft gemeente Brasschaat in het projectgebied al heel wat aanplantingen gedaan. Ook op het einde van de werken zullen we nog heel wat nieuwe bomen en struiken aanplanten. Hierdoor zal het valleigebied evolueren naar een weidelandschap met veel kleine landschapselementen. Verspreid in het projectgebied voorzien we ook vier nieuwe amfibieënpoelen. Dit zal de biodiversiteit in het gebied nog verder doen toenemen.

Openleggen waterloop aan Jagersdreef-Fabriekstraat

- Water voor de vijver?

Tussen oktober 2022 en begin 2023 werkte de provincie aan de heraanleg van de Kaartse Beek stroomafwaarts van de Jagersdreef-Fabriekstraat. Daar zat een sluisje op de waterloop met aansluitend een zeer lange inbuizing. Het sluisje werd lang geleden geplaatst om een aanpalende vijver te kunnen voeden. Het systeem was echter reeds jaren in onbruik. Een camera-inspectie toonde aan dat de inbuizing plaatselijk in slechte staat was. We moesten hier dan ook regelmatig verstoppingen laten doorspuiten. 

- Waterloop weer vrijer

We verwijderden de volledige constructie en legden de waterloop weer in een open bedding. Dat maakt de beek natuurlijker en ook beter bestand tegen extremere weersomstandigheden.

De brug ter hoogte van de Zijdefabriekstraat-Moerbeienlaan maakte meteen plaats voor een nieuwe. De oude brug was namelijk te laag en dat zorgde voor overlast wanneer er meer water door de beek stroomde, zoals bij hevige regenval. In overleg met de lokale besturen Kapellen en Brasschaat is de nieuwe brug enkel nog toegankelijk voor fietsers en voetgangers. 

- Wegen worden veiliger

De lokale besturen maken van de gelegenheid gebruik om de rijweg Jagersdreef-Fabriekstraat ter hoogte van de brug verkeersveiliger te maken. Een extra verkeersdrempel, fietssuggestiestroken en een zone 30 moeten de situatie voor zwakke weggebruikers verbeteren.

Openleggen waterloop aan de Kapelsesteenweg

Stroomafwaarts van de Kapelsesteenweg, op de grens tussen Ekeren en Kapellen, werd de waterloop in de jaren ’70 ingebuisd. De provincie maakte gebruik van de afbraak en herbouw van de daar aanwezige supermarkt om de waterloop terug in een open bedding te leggen. Hierdoor kan de waterloop meer water verwerken en bufferen. Bovendien is de beek nu vlot bereikbaar voor onderhoud en bij noodgevallen. De werken aan de waterloop waren eind 2019 afgerond.

Herinrichting waterloop en fietsverbinding aan de Zwemdoklei

- Ademruimte voor de beek

Aan de Zwemdoklei in Brasschaat heeft de dienst Integraal Waterbeleid eind 2018 de groenzone tussen de beek en het voetbalterrein van Mariaburg opnieuw ingericht. Door de aanleg van flauwe oevers en plas-dras zones kan de beek ter plaatse meer water vasthouden. Oeververstevigingen, die in slechte staat waren, zijn verwijderd en vervangen door nieuwe, meer duurzame materialen.

- Vlotte doorgang voor fietsers en water

Een belangrijke fietsverbinding tussen de gemeenten Brasschaat en Kapellen kruist de waterloop. De bestaande brug was niet alleen te smal en in slechte staat, maar ook te laag, wat een goede doorstroming belette. Provincie Antwerpen heeft deze vervangen door een breder en hoger exemplaar. Gemeente Kapellen heeft van de gelegenheid gebruik gemaakt om ook het fietspad aan de Kwartellaan volledig te vernieuwen en te verbreden. Hiermee is de fietsinfrastructuur tussen de Zwemdoklei en de Kwartellaan afgestemd op het drukke fietsverkeer.

Herstellen natuurlijke oevers tussen Hoogboomsteenweg en Hoogstraat

Tussen de Hoogboomsesteenweg en de Hoogstraat in Brasschaat herstelden we de natuurlijke oevers. Jaren geleden plaatste lokaal bestuur Brasschaat hier over een traject van ruim 500 meter een houten beschoeiing in de waterloop. De nodige vergunningen daarvoor ontbraken echter. De provincie heeft in dit dossier bemiddeld en in het voorjaar van 2018 hebben we de beschoeiing volledig verwijderd en de oevers schuiner gemaakt. Tegelijk hebben we twee oude stuwen ontmanteld, zodat de vissen hier weer vlot kunnen passeren.