Waarom is natuur op school zo belangrijk?

De laatste 50 jaar verloren we progressief contact met de natuur. In mijn kinderjaren speelden we buiten in de tuin, met de dieren, of op straat. Maar nu spelen kinderen steeds minder buiten. Men heeft lange tijd gedacht dat het beter is om smetteloos op te groeien, dat je minder ziek werd. Maar het is heel duidelijk gebleken; als je té proper opgroeit, dan raakt je verdedigingsstelsel uit evenwicht.

Als je kinderen voldoende blootstelt aan de juiste dosis interactie met micro-organismen in het milieu, dan gaat het immuunsysteem het beste functioneren. 

Zelfs in een groene gemeente brengt een natuurlijke speelplaats gezondheidswinst.

Je immuunstelsel is graag actief bezig met het afweren van bacteriën en virussen. Als er te weinig aanbod is om af te weren, dan wordt het systeem overactief tegen stimuli waartegen dat niet nodig is. Dan word je allergisch voor bijvoorbeeld graspollen of pollen van de hazelaar. Dit onevenwicht laat een blauwdruk in je immuunsysteem na. Ook al flakkeren die allergieën soms pas na jaren op. 

De micro-organismen en geurstoffen van deze groene speelplaats zitten in de lucht. De kinderen ademen deze in, en trainen hun immuunsysteem, zoals een spier, met minder ziektes als gevolg.

Bij volwassenen zien we dan weer dat groen effect heeft voor behandeling van depressie of bijvoorbeeld diabetes. 

Kunnen leerlingen dan niet gewoon extra veel buitenspelen na school?  

De schoolomgeving blijkt voor kinderen qua opvoeding voor hun contact met natuur belangrijker te zijn dan de thuisomgeving omdat ze daar veel meer tijd doorbrengen. Zelfs in groene gemeentes zoals bijvoorbeeld Brasschaat zien we echt gezondheidswinst. Ook daar is een groene speelplaats dus belangrijk.

In steden hebben groene speelplaatsen dezelfde werking, maar zijn ze belangrijker. Kinderen in de stad komen buiten de school nog minder in contact met natuur. Dan is het groen op de speelplaats er echt cruciaal voor de gezondheid van de leerlingen.

Hoe ziet jouw ideale speelplaats eruit?  

Die groene speelplaats kan niet groen genoeg zijn. Laat de gevel maar barstensvol met klimop groeien. Daar heeft niemand last van, ook de muren niet. Die plant groeit makkelijk, neemt geen plaats in, blijft het hele jaar groen en brengt via de ramen weer heel wat micro-organismen in de klas.

Idealiter is de speelplaats direct ook in connectie met natuur, zoals een bos, een park, of een boomrijke laan. Dat geeft het leven op de speelplaats wat mogelijkheid om uit te wijken als de omstandigheden er moeilijk worden. Een gewone rechthoekige speelplaats wordt vrij warm. De gebouwen warmen op en houden de verkoelende wind tegen. Als de organismen dan niet kunnen uitwijken naar natuur in de buurt, vormt dat een grote uitdaging om te overleven.

Op de ideale speelplaats voel je niet dat je op een speelplaats bent, maar waan je je in de natuur. Tijd in de natuur spenderen helpt ventileren en relativeren. Dit is vooral bestudeerd bij volwassenen, maar zien we toch ook bij kinderen.

Laat de leerlingen ook maar mee composteren of in de groentetuin werken. Niet alleen zijn die bacteriën goed voor het immuunsysteem, samenwerken in een tuin versterkt je sociale vaardigheden, je zelfvertrouwen en werkt stabiliserend voor je gemoed. Bovendien leren kinderen over seizoensgebonden groenten, en hoe deze groeien.

Mijn ideale speelplaats kan niet groen genoeg zijn. Je waant je er in de natuur, en niet op een speelplaats.

Op mijn ideale speelplaats staan ook niet te veel speeltuigen. Op deze toestellen zijn de risico’s geminimaliseerd en kinderen voelen dat. Zo ontneem je hen een leerkans. Zij leren ontzettend veel door berekende risico’s te nemen. Het is aangetoond dat vrij spel in een natuurlijke omgeving belangrijk is voor de ontwikkeling van het zenuwstelsel van kinderen.

Wat zegt de wetenschap over leren op een groene speelplaats?

Kinderen die spelen op groene speelplaats kunnen zich beter concentreren in de klas. Mogelijk doordat zij minder piekergedachten hebben, en beter kunnen focussen op de leerstof. Bovendien kan je ook echt buiten speels leren. Ik was wel onder de indruk van het didactisch materiaal dat het PIME (nvdr. waar ons MOS-team bij hoort) daarrond al klaar had liggen. Ook, wie in de klas gepest wordt door de leerling achter zich, kan niet weg. Wie buiten leert, loopt gewoon weg. Komt de pester actief achter jou? Dan heeft de leerkracht dat vaak wél gezien.

Eén groene speelplaats, véle gezondheidsvoordelen dus. Hopelijk worden de kinderen die opgroeien op zo’n Groene Oase, ook gezondere volwassenen. Met minder werk voor de toekomstige huisartsen.

[Lacht] 

Dirk Avonts was 30 jaar lang huisarts in Antwerpen en professor aan de universiteiten van Antwerpen en Gent. Hij gaf er de vakken ‘organisatie van de gezondheidszorg’, ‘diagnostisch denken’, ‘infectieziekten en antibioticagebruik’. Nu werkt Dirk mee aan de ‘Leerstoel Zorg en Natuurlijke Leefomgeving’, een samenwerking tussen provincie Antwerpen en Universiteit Antwerpen. Als wetenschappelijk medewerker onderzoekt hij er de invloeden van natuur op de menselijke gezondheid. Samen met Hans Keune en Roy Remmen schreef hij een boek over natuur als complementaire therapie: ‘Natuur op doktersvoorschrift’.