1. Kerkfabriek Sint-Amelberga Zandhoven: ‘1250 jaar Heilige Amelberga’
2. theatrEurope vzw: “Back to the Future” van erfgoed theatertechnologie
3. Vredescentrum – Stad Antwerpen: Interactieve workshop ’t Schoon Verdiep
4. Projectvereniging Erfgoed Voorkempen: De Putwip: geniaal in zijn eenvoud
5. AWEG (Arendonkse werkgroep voor erfgoed en geschiedenis): Boek “geschiedenis van de dynamietfabriek van Arendonk van 1872 tot de sluiting – de mythes ontmijnd”
6. Genootschap Cantecroy: Acht eeuwen Cantecroy (korfilm/audiovisual van 16 min.)
7. Stad Herentals: Dat opent deuren. De geschiedenis van de typisch Belgische deurgrepen in keramiek en email uit de periode 1950-1970
8. Themaraad Erfgoed Gemeente Ranst: 'Kastelen en Landhuizen in Ranst'
9. Lokaal Bestuur Wommelgem: Wommelgemse erfgoedroute 1.0 & 2.0
10. Heemkundige Kring van Malle vzw: De Burcht van Blommerschot in Oostmalle: Feit of Fictie?
11. Kathedrale Kerkfabriek Onze-Lieve-Vrouw: herinrichting en nieuwe ontsluiting Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Antwerpen
12. Zorgboerderij De Luyckenaar: Schuur in beweging: de Luyckenaar herleeft!
13. UCSIA – Universitair Centrum Sint-Ignatius Antwerpen: Barokke Influencers. Stadsfestival van traditie en vernieuwing
14. IOED (Intergemeentelijke Onroerenderfgoeddienst) Land van Nete en Aa, Herentals: Opgevist Verleden. Het verhaal van de archeologische collectie van Wim Vervoort uit de Kleine Nete in Herentals
15. Kerkfabriek Sint-Martinus Olen: Restauratiewerken in de Sint-Martinuskerk van Olen-Centrum, Fase 4: houtwerk, Fase 5: altaren

1. Kerkfabriek Sint-Amelberga Zandhoven: ‘1250 jaar Heilige Amelberga’

Open Monumentendag 11 september 2022 – thema Erfgoed & Duurzaamheid: met dit thema ging de kerkfabriek, samen met de gemeente Zandhoven en met het parochieteam, aan de slag. Ze organiseerden een tentoonstelling ter ere van 1250 jaar heilige Amelberga, patrones van de kerk en van de gemeente, in de Sint-Amelberga kerk van Zandhoven. Het patrimonium van de kerk en alles verbonden aan de heilige Amelberga werden in de kijker gezet. Het project omvatte gevarieerde laagdrempelige activiteiten voor verschillende doelgroepen, in het bijzonder voor jongeren en kinderen, zoals een tentoonstelling, rondleidingen, beeldzoektocht in en buiten de kerk, kinderkwis met aangepast stripverhaal van Suske & Wiske, videovertoning processie uit 1972, optreden Koninklijke Harmonie, koekjes als aandenken. Niet enkel de plaatselijke gemeenschap maar ook de bredere Kempen, tot in Temse, waar het verhaal van de heilige Amelberga stopt, werden aangesproken.

2. theatrEurope vzw: “Back to the Future” van erfgoed theatertechnologie

theatrEurope is een vereniging van theaterbeoefenaars, docenten en studenten uit het hele Europese continent. Een van de doelstellingen is het bevorderen en ondersteunen van de studie en het behoud van ons Europees erfgoed in de podiumkunsten, op scenografisch, architecturaal en theatertechnisch gebied. Dit project, ingediend door bezieler Jerome Maeckelbergh, gaat over de redding van de bruikbaarheid van de historische houten erfgoedtheatermachinerie in de toneeltoren en ondertoneel (1834) in de Bourlaschouwburg in Antwerpen, voor het gebruik ervan in hedendaagse producties. Het unieke is dat deze volledig bewaarde houten erfgoedtheatermachinerie het laatste overgebleven exemplaar in Europa is van deze periode én van hoge kwaliteit is. In de eerste plaats is het de bedoeling dat dit bedreigde in situ onroerend erfgoed in de toekomst nog permanent kan gebruikt worden in hedendaagse producties. Via de organisatie van verschillende meerdaagse workshops en congressen in België en doorheen heel Europa biedt de vereniging alternatieven aan voor deze erfgoed theatertechnologie, als zeer duurzaam en bruikbaar in hedendaagse producties. Het doel is om de workshops blijvend raadpleegbaar te maken op de website van theatrEurope.

3. Vredescentrum – Stad Antwerpen: Interactieve workshop ’t Schoon Verdiep

Het Vredescentrum is onderdeel van stad Antwerpen en realiseert projecten in herinneringseducatie, vredesopvoeding en burgerschapseducatie. Dit project bestond uit de uitwerking van een nieuwe educatieve en interactieve rondleiding in het gerenoveerde Stadhuis van Antwerpen, voor schoolgroepen (3e graad van het lager onderwijs alle graden van het secundair onderwijs) en anderstalige nieuwkomers (OKAN en NT2 groepen). De rondleiding ontsluit zowel het historische erfgoed van het gerenoveerde stadhuis als de lokale stadsgeschiedenis, alsook om de jonge bezoekers vertrouwd maken met de werking van de gemeenteraad, de stedelijke democratie en het toelichten van belangrijke democratische waarden en basisbegrippen. Dit alles op een laagdrempelige manier: met de camera van een tablet moeten de leerlingen op zoek naar ‘augmented reality points’ of interessepunten. Wanneer de camera zo’n punt herkend, begint er een animatie met meer (historische) info te spelen, gevolgd door een quizvraag die gelinkt is aan de geschiedenis van democratische waarden in de stad. De animatiefilmpjes zijn multi-inzetbaar en het Vredescentrum hoopt dit aanbod structureel te verankeren in het algemene bezoekersaanbod van het stadhuis.

4. Projectvereniging Erfgoed Voorkempen: De Putwip: geniaal in zijn eenvoud

Met dit project wilde de bovenlokale vereniging uit Ranst, Erfgoed Voorkempen, klein landelijk en verborgen erfgoed onder de aandacht brengen. Het doel was om dit erfgoed in goede staat te herstellen, eigenaars te helpen in het beheer en de verhalen en tradities terug levendig maken. Dit project bestond uit de reconstructie van een putwip bij een waterput (hoeves in Zoersel, Brecht) en restauratie van een tweede putwip. Een putwip is een vernuftig ophaalsystseem om water te putten: bij de putwip werd het water uit de put gehaald met een grote zwaaihengel aan een paal met een tegengewicht. Het is de putwip die Erfgoed Voorkempen heeft uitgelicht om zo historische technieken, belang van duurzame waterwinning én het belang van behoud en beheer van kleine onroerende elementen op historische boerenerven in de schijnwerpers te stellen. Dit project is een samensmelting tussen bouwkundig erfgoed (de hoeve), landschappelijk erfgoed (het erf en de directe groene omgeving) en immaterieel erfgoed (de smeedtechnieken en houtbewerkingstechnieken verbonden aan de opbouw van de putwip). Samen met vele vrijwilligers werden de waterputten in kaart gebracht binnen het werkingsgebied en de noden en behoeften van de eigenaars werden opgetekend. Erfgoed Voorkempen zag hier een unieke kans om de putwip als verbindend element tussen onroerend erfgoed, landschap en natuurbeleving toe te eigenen en te promoten. Samen met het MOT werd een technische brochure ontworpen. Erfgoed Voorkempen organiseerde cursussen bomen ontschorsen en verzamelde kennis rond ambachtelijk smeedwerk, nodig voor de opbouw van een putwip. Infoborden geven de nodige informatie.

5. AWEG (Arendonkse werkgroep voor erfgoed en geschiedenis): Boek “geschiedenis van de dynamietfabriek van Arendonk van 1872 tot de sluiting – de mythes ontmijnd”

De plaatselijke werkgroep AWEG gaf een publicatie uit over de geschiedenis van de dynamietfabriek in de 19de en 20ste eeuw. Het doel was de (plaatselijke) bevolking op de hoogte te brengen van het bestaan en de waarde van deze fabriek, vanaf de eerste aanvraag door Parijzenaars in 1872 tot aan de sluiting in 1964. Vele aspecten komen in de publicatie aan bod: ontstaan, pioniersjaren, heropstart, productieproces, beschrijving ateliers (werkhuizen), ontploffingen, transport, uniek karakter van de fabriek (3 dynamietfabrieken in België), voortrekkersrol v/d fabriek, grootste Arendonkse werkgever in de periode 1900, directeurs, oorlogsjaren, teloorgang, banden met Nobel, het Panamakanaal, persoonlijke getuigenissen van arbeiders, omwonenden, buurgemeenten. Verschillende binnenlandse en buitenlandse archieven werden geraadpleegd; breed literatuuronderzoek werd gedaan in verband met de productiesoorten van dynamiet tijdens de bestaansperiode van de fabriek, dit leverde ook nieuwe inzichten op in verband met de werking van de fabriek. Tenslotte werden ook voormalige arbeiders geïnterviewd, evenals omwonenden, familie van een voormalig directeur. Een deelproject was het organiseren van geleide wandelingen op het domein. Ondanks dat de fabriek geen erkend monument is, noch opgenomen in de inventaris Onroerend Erfgoed, hoopt de vereniging dat de fabriek als waardevol erfgoed alsnog kan worden erkend. De fabriek was één van drie dynamietfabrieken in België (Arendonk, Balen, Matagne le Grande) en is momenteel de enige met restanten in de vorm van omwallingen, gebouwen, ander onroerend materiaal (schouwen) op een domein van +-100 ha. Het zou bijdragen aan de toeristische waarde van Arendonk en ingepast kunnen worden in andere provinciale projecten als “Brabant kust de Kempen” en “trage wegen”. Tezamen met de voormalige Duitse Nato-basis kan het een bijkomend aantrekkingspunt zijn voor de meerwaardezoeker en liefhebber van erfgoed.

6. Genootschap Cantecroy: Acht eeuwen Cantecroy (korfilm/audiovisual van 16 min.)

Het Genootschap Cantecroy heeft als doel de geschiedenis van kasteel Cantecroy in Mortsel verder uit te zoeken, te bewaren en bekend te maken bij het grote publiek. Naar aanleiding van de 5de verjaardag op zondag 17 september 2023 lanceerde het Genootschap Cantecroy een nieuw project om de rijke geschiedenis van het kasteel extra in de verf zetten. Deze kortfilm werd gerealiseerd tussen de zomer van 2021 en 2023 en is te bekijken via diverse kanalen: de eigen website, stad Mortsel, … en dit voor onbeperkte duur. De kijker krijgt de geschiedenis van het kasteel in een notendop te zien op een tijdspanne van ongeveer 16 minuten. De geschiedenis die in beeld wordt gebracht gaat bovendien verder dan enkel de lokale geschiedenis, maar betreft zowel binnenlandse als buitenlandse linken. Het project is erg toegankelijk door het medium film. De vereniging wil op deze manier een jonger publiek aanspreken en hun interesse voor geschiedenis wekken.

7. Stad Herentals: Dat opent deuren. De geschiedenis van de typisch Belgische deurgrepen in keramiek en email uit de periode 1950-1970

Dit veelzijdige project rond de opvallende keramieken en geëmailleerde deurklinken startte in juli 2021 en omvatte verschillende deelprojecten: onderzoek & interviews, fotoproject, online & offline reizende tentoonstelling, lezingen, brochure en gegidste wandelingen. Antropologe en bezielster Kathleen Boel onderzocht, inventariseerde en fotografeerde meer dan 5000 deurgrepen in het hele land en zette de spotlight op dit kleine en sierlijke erfgoed. De steun van de Stad Herentals vanaf het voorjaar 2022 gaf een stimulans om haar project verder uit te breiden. Het brede publiek werd betrokken en gesensibiliseerd. Kunstenaars, architecten en bedrijven, actief in de productie van deze deurgrepen in keramiek of email werden opgezocht en onderzocht. Een brochure belicht de geschiedenis van de deurgrepen in een tijdlijn en vertelt het verhaal van 3 keramisten die representatief zijn voor de vele bekende en onbekende kunstenaars die deurgrepen maakten. Postkaarten zijn beschikbaar vanaf het voorjaar 2023 in 4 sets in A5 formaat en 4 sets in A6 formaat. Via sociale media post Kathleen minstens wekelijks foto’s of verhalen over de deurgrepen. Op een digitale overzichtspagina kunnen krantenverhalen gelezen of radio-interviews beluisterd worden.

8. Themaraad Erfgoed Gemeente Ranst: 'Kastelen en Landhuizen in Ranst'

Een werkgroep binnen de themaraad Erfgoed kwam op het idee om begin 2023 een project op te starten rond alle opmerkelijke kastelen en landhuizen of buitenplaatsen in de vier deelgemeenten van Ranst (Broechem, Emblem, Oelegem). Het project bestond uit verschillende deelprojecten waarbij het gedegen onderzoek en de publicatie ‘Kastelen & Landhuizen in Ranst’, het grootste deel is. De publicatie laat een zo ruim en divers mogelijk publiek kennismaken met de architecturale parels op het grondgebied van de gemeente Ranst. Een aanbod aan verschillende activiteiten in de vier deelgemeenten vulde de publicatie aan (nieuw straatnaambordje Valentinadreef, kasteeldansen, academische zitting, zomervertelling, deelname Open Monumentendag 2023 met uitbreiding naar scholen toe, gegidste wandelingen, muziekoptreden, kunsttentoonstelling, permanente kunstwerken). Om dit veelzijdige project te realiseren zocht de Themaraad naar een brede samenwerking met diverse (boven)lokale organisaties (ook met zij die niet rechtstreeks met erfgoed te maken hebben) en met vele vrijwilligers en streefde ernaar om jaarlijks weerkerende activiteiten in de gemeente inhoudelijk op het thema te laten aansluiten. Ook na de officiële beëindiging van het project vanuit de Themaraad leeft de belangstelling voor de kastelen verder in nieuwe geplande initiatieven.

9. Lokaal Bestuur Wommelgem: Wommelgemse erfgoedroute 1.0 & 2.0

Het Wommelgemse gemeentebestuur werkte, in samenwerking met het Regionaal Landschap de Voorkempen en met de heemkundige kring ‘De Kaeck’, een Erfgoedwandeling uit langs 26 erfgoedplekken in de gemeente. Het doel was om bijzondere erfgoedplekken - zichtbaar of onzichtbaar - in de gemeente in de verf te zetten die Wommelgem “thuis maken” voor mensen van vroeger en nu (in hetzelfde thema van de Erfgoeddag 2024). De Erfgoedwandeling bestaat uit een boeiende mix van diverse gebouwen, monumenten, klein onroerend erfgoed, een boom, … die elk een verhaal vertellen over de rijke geschiedenis. Elke erfgoedplek in het dorpscentrum werd voorzien van een duurzaam infobord met QR-codes/teksten met info waarin de waarde van de erfgoedplek beschreven wordt. De borden kregen een permanente plek in het Wommelgemse landschap en werden op een duurzame manier geplaatst: tegen gevels, tegen bestaande palen of palen die aangebracht konden worden zonder schade aan het domein te brengen. De gemeente Wommelgem probeerde de wandeling zo toegankelijk mogelijk te maken: de wandeling is rolstoeltoegankelijk en kan op alle momenten gewandeld worden gewandeld worden en werd ook geschreven met als doel dat de wandeling ook door scholen. Naar de toekomst toe werd gestart met de voorbereiding van een fietsroute 2.0.

10. Heemkundige Kring van Malle vzw: De Burcht van Blommerschot in Oostmalle: Feit of Fictie?

In dit project was het thema een nieuwe zoektocht door de Heemkundige Kring van Malle vzw in het oude Malle (Westmalle-Oostmalle-Zoersel) naar de verdwenen burcht of het kasteel van Blommerschot. Malle heeft nu twee mooie kastelen in gemeentelijk bezit: het kasteel van Westmalle en het kasteel de Renesse in Oostmalle. Beide waren de afgelopen jaren bijzonder in het nieuws, ook op archeologisch gebied. Oostmalle was vanaf 1300 echter gesplitst in twee halve heerlijkheden. De Heemkundige Kring vroeg zich af of er in Blommerschot – de halve heerlijkheid met als kerngebied het groene bos– en weidegebied in het oosten van Oostmalle – ook een kasteel of burcht heeft gestaan. Kosten noch moeite werden bespaard om dit mysterie te ontrafelen in de ontstaansgeschiedenis en vroege ontwikkeling van de dorpen Westmalle en Oostmalle. Uitgebreid onderzoek (historisch en geofysisch) en alle informatie en resultaten van de onderzoekingen vonden een weerslag in een publicatie voor het Jaarboek van de Heemkundige Kring van Malle en werden publiek gemaakt. De goed uitgewerkte studie en een publicatie over een tot de verbeelding sprekend onderwerp betrekt het lokale publiek en biedt verdere kansen voor publiekswerking rond de belevenis van het lokale erfgoed.

11. Kathedrale Kerkfabriek Onze-Lieve-Vrouw: herinrichting en nieuwe ontsluiting Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Antwerpen

Dit allesomvattende project van de Antwerpse kathedraal, in samenwerking met verschillende partners, startte in 2021. Het doel was de herinrichting van de ruimtes in de kathedraal en de uitwerking van een nieuwe inhoudelijke ontsluiting, om de toegankelijkheid van het gebouw en de bezoekervaring voor een divers geïnteresseerd publiek te bevorderen. Een grondige studie van publicaties, naslagwerken en theologische bronnen lag aan de basis om de focus niet meer enkel op het rijke kunstpatrimonium te leggen maar ook op levensbeschouwelijke en spirituele perspectieven. Eerder dan louter informatie te geven beoogde de kathedraal om zo tot de verbeelding te spreken tot iedere hedendaagse bezoeker. Een ‘kathedraalwijzer’ en bezoekersgids (in verschillende talen), kinderfolder, ontwikkeling van ‘stapstenen’ met QR-codes bij 12 bezienswaardigheden, dragen bij aan een uniek bezoek aan het eeuwenoude monument.

12. Zorgboerderij De Luyckenaar: Schuur in beweging: de Luyckenaar herleeft!

Zorgboerderij De Luyckenaar maakt deel uit van het netwerk van Steunpunt Groene Zorg vzw, een Vlaamse non-profitorganisatie die zich richt op het ondersteunen van zorgboerderijen en andere initiatieven die zorg en natuur combineren. De toevallige ontdekking van een eeuwenoud eiken gebinte van een typische Kempische dwarsschuur leidde tot een breed gedragen project in samenwerking met verschillende partners. Het project bestond uit de heropbouw van een Kempische dwarsschuur De Luyckenaar op een authentieke manier naar historisch model, deels als ‘community project’, stevig ingebed in de lokale gemeenschap. Iedereen kreeg de kans om hier aan deel te nemen, dit door letterlijk helpende handen te zoeken bij het optrekken van de constructie. Talrijke vrijwilligers gingen op dit aanbod in. De heropbouw van de historische schuur droeg bij aan het behoud van een stukje waardevol cultureel-agrarisch erfgoed in Mol-Sluis en de Kempen in het algemeen dat dreigde te verdwijnen. Deze unieke architectuur blijft zo behouden voor toekomstige generaties. Het project werd uitgebreid met informatieve wandelingen (Schuurwandeling), educatieve rondleidingen en voorleesmomenten, een fiets- en wandelrustpunt aan de schuur. Via diverse kanalen kan dit erfgoedinitiatief gevolgd worden, zoals een eigen website, blog en andere activiteiten.

13. UCSIA – Universitair Centrum Sint-Ignatius Antwerpen: Barokke Influencers. Stadsfestival van traditie en vernieuwing

Het Stadsfestival Barokke Influencers, een initiatief van UCSIA en Universiteit Antwerpen in samenwerking met verschillende partners, liep van maart tot november 2023 in Antwerpen in het thema van de 17de eeuwse barok. Het gehele stadsfestival omvatte verschillende deelprojecten, grondig uitgewerkt in samenwerking met verschillende partners. Een centrale, historische expo ‘Barokke Influencers. Jezuïeten, Rubens en de kunst van het overtuigen’ op de erfgoedsite van de Sint-Carolus Borromeuskerk diende als een soort referentiepunt waarmee alle andere deelprojecten in dialoog gingen: deeltentoonstellingen in het Museum Snijders&Rockoxhuis, Nottebohmzaal (Erfgoedbibliotheek), Havenhuis, Prentenkabinet KMSKA, stadswandelingen, concerten, lezingen, workshops & colloquia, randanimatie, podcastreeks, ... De mix van tentoonstellingen, lezingen, debatten, podcasts, wandelingen, concerten, … droeg er heel erg toe bij dat tal van aspecten over de barok in Antwerpen op een duurzame manier konden worden belicht voor een zo breed mogelijk publiek. De samenwerking met verschillende media hielp mee aan de wijdverspreide bekendmaking van het barokke stadsfestival.

14. IOED (Intergemeentelijke Onroerenderfgoeddienst) Land van Nete en Aa, Herentals: Opgevist Verleden. Het verhaal van de archeologische collectie van Wim Vervoort uit de Kleine Nete in Herentals

De Intergemeentelijke Onroerenderfgoeddienst (IOED) Land van Nete en Aa draagt zorg voor het onroerend erfgoed van de gemeenten Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Lille, Olen en Vorselaar. Het project bestond uit een onderzoek, inventarisatie en publiek toegankelijk maken van een archeologisch collectie opgevist (meer dan 900 fragmenten) in 1995 uit de Kleine Nete. De collectie Wim Vervoort, die het onderwerp is van het project, ontstond in 1995 bij oeverwerken aan de Kleine Nete in Herentals. De vrijetijdsarcheoloog meldde de vondst bij de bevoegde overheid en heeft ze jaren bewaard. In 2019 kruisten de paden van Wim en de IOED Land van Nete en Aa zich tijdens de Archeologiedagen waar enkele stukken uit de collectie van onder het stof vandaan kwamen. Het idee werd in een project gegoten: de collectie (op detailniveau) raadpleegbaar maken voor onderzoekers en het grote publiek, het vrijwilligerswerk waarderen en uitbouwen en een duurzame oplossing realiseren voor toekomstig behoud van de collectie. Een netwerk van vele vrijwilligers met een hart voor archeologie en onroerend erfgoed werd samengebracht en samen met de IOED en andere professionele partners werden de waardevolle vondsten onderzocht en geïnventariseerd. Met een boeklancering “Opgevist Verleden” over de collectie en wat deze collectie verteld over de geschiedenis van Herentals en een (herneembare) tentoonstelling op kasteel Le Paige (vlakbij de originele vindplaats), eindigde het project in december 2023. Via de grondige inventarisatie, het boek en de tentoonstelling is de collectie zichtbaar en raadpleegbaar gemaakt voor iedereen.

15. Kerkfabriek Sint-Martinus Olen: Restauratiewerken in de Sint-Martinuskerk van Olen-Centrum, Fase 4: houtwerk, Fase 5: altaren

Het project omvatte restauratiewerken in het interieur van de fraaie Kempense Sint-Martinuskerk in Olen, volgens fase 4 en 5 van het restauratieplan (houtwerk en altaren). Het houtwerk was zeer zwaar aangetast door onder andere de grote klopkever. Bepaalde delen van de lambrisering waren onherstelbaar beschadigd en de beschadigingen zetten zich gestaag door. Naast het architectenbureau en het restauratieatelier hadden de leden van het parochieteam een zeer grote inbreng in het project, evenals een grote schare vrijwilligers. Verslag werd zo goed als wekelijks uitgebracht via de lokale media en via het parochieblad over de werkzaamheden en het project lééfde volop in Olen. Met de medewerking van het lokaal bestuur werd een hele grote regenton naast de kerk, langsheen het kerkhof, geplaatst. De regenton is ter beschikking van de gemeentediensten en van de mensen die aan het werk zijn op de begraafplaats (graven poetsen, planten water geven,…).