“Er zullen dit jaar weinig eikenprocessierupsen zijn. Maar ooit komen ze terug.”

Een groot engagement voor een onooglijk klein diertje. Kathleen Verstraete houdt zich al een carrière lang bezig met de eikenprocessierups. Als wetenschappelijk adviseur bij de dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid zet ze ook haar tanden in de Aziatische hoornaar. Haar missie: gemeenten helpen om plaagsoorten en invasieve uitheemse soorten op een mens- en milieuvriendelijke manier te beheren. 

Lokale besturen ondersteunen bij de realisatie van hun milieu- en natuurbeleid. Het loopt als een rode draad doorheen de werking van de dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid. Kathleen maakt deel uit van het team Studie Biodiversiteit en Landschap, waar zeven wetenschappelijk adviseurs werken. “Ieder heeft zijn eigen expertise”, legt Kathleen uit. “Sommige collega’s richten zich op openbaar groen en het behoud van grote bomen, anderen op natuurbeheerplannen, natte natuur, zoals graslanden en poelen, of groen in verstedelijkte omgevingen. Klimaat, duurzaamheid, biodiversiteit en landschapsbeleid zijn de grote thema’s in ons werk.

Waar ben je als wetenschappelijk adviseur vooral mee bezig?  

“Ik begeleid gemeenten bij het ecologisch beheer van de eikenprocessierups en de Aziatische hoornaar. Daarnaast werk ik mee aan de opmaak van natuurbeheerplannen. Dat doen we voornamelijk voor de provinciale groendomeinen. Met zo’n plan gaan we na welke beheermaatregelen nodig zijn om bijvoorbeeld heideherstel te bevorderen of bossen te verbeteren. Zelf ben ik nauw betrokken bij het provinciaal groendomein Prinsenpark in Retie, waar we natuurmaatregelen uitvoeren en monitoren zodat de gewenste planten- en diersoorten er zich ontwikkelen.” 

Je werkt al zo’n 20 jaar rond de eikenprocessierups. Hoe is je fascinatie voor dit diertje ontstaan?  

“Ik ben bioloog en gespecialiseerd in entomologie, de studie van insecten. Insecten fascineren me vooral door hun sociale gedrag. Eikenprocessierupsen bewegen in processie: haal je de voorste weg, dan raken de anderen hun richting kwijt. Door hun gedrag beter te begrijpen, vinden we ook betere beheermethoden. De focus op de eikenprocessierups begon als een nevenopdracht, maar omdat de overlast voor lokale besturen toenam, werd het een speerpunt. Mijn taak is om gemeenten goed te informeren en hen te helpen bij milieuvriendelijke beheermethoden, zodat de biodiversiteit beschermd blijft. We willen de rups niet uitroeien, maar verantwoord beheren en alleen ingrijpen op plekken waar ze echt overlast veroorzaakt. We weten intussen immers dat de rups een belangrijke rol speelt in het ecosysteem, bijvoorbeeld als voedsel voor vogels en vleermuizen.” 

Hoe heb je die omslag in denken en aanpak voor elkaar gekregen?  

“Door nauw samen te werken met gemeenten! Alles begint met goede kennis. Vanuit de provincie hebben we sterk ingezet op sensibilisering en het verspreiden van juiste informatie naar lokale besturen zodat zij hun inwoners correct kunnen inlichten. Daarnaast hebben we gemeenten geholpen om de rups ecologisch te beheren. We ontwikkelden een beslissingsboom die toont waar en hoe ingrijpen zinvol is. Ook ervaringsuitwisseling werkte inspirerend. Lokale besturen die met duurzame oplossingen mooie resultaten hadden geboekt, motiveerden andere gemeenten om biociden links te laten liggen. We installeerden ook een meldpunt waarop gemeenten nesten en beheersacties registreren. Die gegevens hielpen ons elk jaar beter voorbereid te zijn. Tot slot was het LIFE-project ‘Ecologisch beheer van de eikenprocessierups zonder het gebruik van biociden’ van grote meerwaarde.”

Wat houdt het LIFE-project precies in?

“Het startte in 2020 en is een samenwerking tussen zes partners: de provincies Antwerpen, Limburg, Gelderland, Noord-Brabant, de gemeente Sittard-Geleen en het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek. Wij zijn de trekker en coördinator van het project. De voorbije vijf jaar zijn we op zoek gegaan naar ecologische manieren om de eikenprocessierups te beheren, met inzet van natuurlijke vijanden: mezen, sluipvliegen en de grote poppenrover, een met uitsterven bedreigde Europese loopkever. Deze drie beheermethoden hebben we op grote schaal getest en geëvalueerd in Vlaanderen en Nederland.”

Op 19 juni 2025 vindt het slotsymposium in Brussel plaats. Waarom mogen gemeenten dit niet missen?

“We tonen de resultaten van vijf jaar onderzoek. Hoe helpen natuurlijke vijanden bij de regulering van de populatie? Hoe gaan we van bestrijden naar beheren? Hoe bereiden we ons voor op de toekomst? ... We stellen onze LIFE-projectfilm in première voor, er is een debat onder begeleiding van ecoloog Matthijs Schouten en je kan er ervaringen uitwisselen met collega’s en specialisten. Gemeenten krijgen ook een handige toolkit mee, met daarin de nieuwe richtlijn ‘Hoe de eikenprocessierups beheren?’, een overzichtelijk beheerplan en een geactualiseerde beslissingsboom.”

De laatste jaren horen we minder over de eikenprocessierups. Is het probleem opgelost? 

“De populatie is de voorbije drie jaar sterk gedaald. Omdat de daling zich in heel Europa voordoet, vermoeden we dat er ook een virus meespeelt. Ook dit jaar verwachten we weinig rupsen. Maar ooit zullen ze terugkomen, dat staat vast. Want dit soort insectenpopulaties volgt een cyclisch patroon. Wanneer ze weer opduiken, is moeilijk te voorspellen en hangt onder meer af van de weersomstandigheden en het voedselaanbod. Door klimaatverandering lopen de levenscyclus van de rups en sommige van haar natuurlijke vijanden, zoals mezen, niet langer synchroon. Dat maakt het extra onvoorspelbaar.”

Ondertussen hebben gemeenten de handen vol met het bestrijden van de Aziatische hoornaar ... 

“Klopt. Deze invasieve wespensoort is sterk in opmars. De soort voedt zich met bestuivers, waaronder honingbijen, wilde bijen en zweefvliegen en vormt zo een bedreiging voor de biodiversiteit. Net als bij de eikenprocessierups doen we onderzoek naar ecologische beheermethoden en ondersteunen we gemeenten om op een slimme, verantwoorde manier in te grijpen. Via onze website, nieuwsbrief en infomomenten houden we gemeenten op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen en geven we advies om de impact te beperken. We raden gemeenten zeker aan om nesten te melden via Vespa-Watch. Zo kunnen we de populatie in kaart brengen.”

Neem deel aan het slotcongres van LIFE Eikenprocessierups op 19 juni in Brussel

Ontdek de resultaten van vijf jaar onderzoek naar de eikenprocessierups, steek je licht op bij experten en neem de handige toolkit mee naar huis.