“Wij helpen gemeenten om duurzame keuzes te maken die ruimtelijk verantwoord zijn.”

Dag Tine, wat doet Steunpunt Ruimte en waarvoor kunnen lokale besturen bij jullie terecht? 

“Wij ondersteunen de omgevingsdiensten van gemeenten bij al hun vragen en uitdagingen op het vlak van ruimtelijke planning. We geven advies op maat vóór en tijdens het doorlopen van een planinitiatief. Daarnaast zetten we sterk in op informatie en kennisdeling via bijvoorbeeld webinars en workshops. Tot slot begeleiden we gemeenten om na te denken over de lange termijn. Waar willen we naartoe met onze ruimte? Hoe bereiken we dat? Wat zijn de gevolgen van bepaalde keuzes? Dat soort reflectie vraagt tijd en kennis. Door een gebrek aan capaciteit en middelen ligt de focus in veel gemeenten op vergunningverlening. Vier op vijf gemeenten komen daardoor niet toe aan planning en de ontwikkeling van een ruimtelijke visie op lange termijn. Daar ondersteunen wij hen bij.”

Hoe is het team daarop georganiseerd en hoe pakken jullie dat concreet aan?

“We stellen ons heel flexibel op, zodat we gemeenten kunnen helpen en kennis aanleveren wanneer het nodig is. Er zijn vier regio-adviseurs, die elk verantwoordelijk zijn voor een eigen regio. Zij zijn het eerste aanspreekpunt voor de omgevingsambtenaar en kunnen waar nodig doorverwijzen naar de juiste experts binnen de provincie. Daarnaast hebben we een expert beleidsplanning en een administratieve medewerker. Ons team is deel van de dienst Ruimtelijke Planning. Nu, we werken niet in strikt afgebakende teams. Iedereen heeft zijn of haar talenten en expertises, die we inzetten waar die het meest nodig zijn. Daarbij krijgen we ook ondersteuning van een communicatie- en een GIS-medewerker. Als coördinator stippel ik de grote lijnen van het Steunpunt Ruimte uit. Een proactieve werking uitbouwen, kennis ontsluiten en in complexe dossiers tot een gedragen visie te komen samen met gemeenten en andere betrokkenen, daar gaat mijn grootste aandacht naartoe.”

Een mooie mix van expertise!

“Precies. Net daardoor kunnen we soepel inspelen op vragen en anticiperen op de noden van lokale besturen. Gemeenten moeten vaak complexe procedures doorlopen. Op elk moment kunnen zij bij onze regio-adviseurs terecht met hun adviesvragen. Niet alleen tijdens een procedure, maar ook al daarvoor. Het is vaak beter om vooraf te ‘sparren’ met een specialist en zaken af te stemmen, dan wanneer je al midden in een procedure zit. Zo proberen we echt samen met de lokale besturen aan de slag te gaan en vooruit te denken.”

Wat zijn de belangrijke thema’s waar Steunpunt Ruimte zich op toelegt? 

“Ruimtelijke planning is heel breed. Onze focus ligt op activiteiten met een bovenlokale impact en de afweging of die goed gelegen zijn of niet. Of omgekeerd: past de bestemming van een plek nog wel met de ruimtelijke behoeften? Denk aan bedrijventerreinen. Zijn die goed gelegen en worden ze gebruikt waarvoor ze bedoeld zijn? Actuele thema’s zijn: minder open ruimte aansnijden, bedrijven op de juiste plek laten ontwikkelen en de energietransitie mogelijk maken zonder extra beslag te leggen op de open ruimte.”

Energietransitie en het behoud van open ruimte: twee uitdagingen die nauw gelinkt zijn en waar lokale besturen ongetwijfeld veel mee te maken krijgen.

“Inderdaad. Gemeenten ervaren dit vaak als een dilemma: ze willen inzetten op duurzame energieprojecten én waardevolle open ruimte beschermen. Een goede balans vinden en keuzes maken die duurzaam én ruimtelijk verantwoord zijn, is geen eenvoudige opdracht. Gemeenten krijgen ook veel vragen van burgers en bedrijven over installaties van zonnepanelen en windturbines. Waar plaats je zonnepanelen? Mag ik er bomen voor kappen? Hoe ga je om met weerstand tegen windturbines? Is er genoeg wind op een locatie? Hoe zit het met de impact op het landschap? Zulke vragen vergen specialistische kennis en die hebben we nu gebundeld in twee praktische leidraden rond zonne- en windenergie.”

Hoe zijn de leidraden ‘Zonnepanelen’ en ‘Kleine tot middelgrote windturbines’ tot stand gekomen? 

“Beide zijn er gekomen op vraag van de betrokken gemeenten uit de Energielandschappen. Zij vroegen concrete handvaten om duurzame energieprojecten ruimtelijk verantwoord in te passen. De leidraden zijn ook in nauwe samenwerking met provinciale diensten en werkgroepen van de Energielandschappen gerealiseerd. Het was echt een gezamenlijk proces dat vertrok bij de noden en uitdagingen van lokale besturen.” 

Op welke manier helpen de leidraden gemeenten vooruit?

“Ze geven lokale besturen duiding bij de ruimtelijke impact van duurzame energie en geven heldere antwoorden op vragen als: wat is de beste plek voor welke energievorm? Hoe werkt de omgeving in op installaties voor hernieuwbare energie, en omgekeerd? Welke reglementering, adviezen en overwegingen kan je meenemen bij vragen rond fotovoltaïsche (PV), of zonnestroominstallaties en kleine en middelgrote windturbines? De leidraden informeren over technische kwesties, maar helpen gemeenten ook om weloverwogen beslissingen te nemen én die uit te leggen aan hun inwoners. Dat zorgt voor meer draagvlak en begrip.” 

Ook al gaat het om complexe materie die niet in één-twee-drie te vatten is, kan je toch al een tipje van de sluier oplichten: wat is de beste plek voor het opwekken van zonne- en windenergie?

“Je moet dit situatie per situatie bekijken, maar er zijn zeker wel algemene richtlijnen en aftoetsingskaders die je kan benutten om een goede afweging te maken en win-wineffecten te creëren. Voor zonnepanelen adviseren we zoveel mogelijk gebruik te maken van daken. Multifunctionele locaties, zoals overdekte parkeerterreinen, zijn een tweede mogelijkheid. Open ruimte is echt de laatste optie. Kappen van bomen voor zonnepanelen raden we sterk af. Bomen doen veel voor het klimaat en het welzijn van mensen, terwijl zonnepanelen vooral licht nodig hebben en niet per se directe zonnestralen. Voor kleine en middelgrote windturbines spelen weer andere factoren. De locatiekeuze hangt vooral af van het windaanbod, de impact op de omgeving en de nabijheid van infrastructuur. Interessant is ook om te kijken naar schaalvoordelen. Eén grote windturbine heeft een hoger rendement dan meerdere kleine en neemt minder ruimte in.”