De Fortvlakte in Wijnegem, aan de Turnhoutsebaan en de Houtlaan, blijft een groene zone. Dat is althans de intentie van provincie Antwerpen, de gemeente Wijnegem en district Deurne, Regionaal Landschap de Voorkempen en Agentschap Natuur en Bos. Zij willen het 17 ha groot terrein opwaarderen tot deels een publieke parkzone met bomen, en deels een niet toegankelijke ruige vlakte. De begroeiing en de inrichting van het terrein moeten van de Fortvlakte een sterke pion maken in de strijd tegen droogte en wateroverlast.

De Fortvlakte dankt haar naam aan het voormalige Fort I, dat hier aan het einde van de 19e eeuw aan de toen al bestaande Turnhoutsebaan werd opgetrokken. In 1959 werd het alweer afgebroken. Het is daarmee het enige fort van de Antwerpse fortengordel dat volledig verdwenen is. Met het puin van de afbraak zijn de grachten rond het fort gedempt, de Turnhoutsebaan werd rechtgetrokken en snijdt sindsdien het voormalige fortgebied in twee. Op het zuidelijke deel vinden we nu het Wijnegem shopping center.

Op dit moment mag je de Fortvlakte niet betreden. Op het gewestplan is het gebied ingekleurd als bos, maar op het terrein zelf zie je vooral weiland. 

Groen Kruis wil de Fortvlakte een duidelijk statuut geven, zodat ze een groene zone blijft en we er met de partners de noodzakelijke ecosystemen kunnen ontwikkelen. Zo is het belangrijk dat de Fortvlakte niet langer een geïsoleerd stuk natuur is, maar dat ze  toegankelijk wordt voor het publiek én ook deel gaat uitmaken van het stedelijk groennetwerk.

Om die reden is de Fortvlakte opgenomen in het provinciaal gebiedsprogramma Groen Kruis, dat de groene zones ten noordoosten van Antwerpen met elkaar verbindt. Zo kijken we op termijn naar een verbinding tussen de Fortvlakte en het nabijgelegen groendomein Ertbrugge.

De contouren van het voormalige Fort I in Wijnegem. De Turnhoutsebaan snijdt de site van het Fort in twee, ook de Houtlaan loopt door het gebied. Op het zuidelijk deel herken je het Wijnegem Shopping Center. De grasvlakte ten noorden ervan staat nu bekend als de ‘Fortvlakte’ - Copyright: Overlant/Heemkundige Kring Wijnegem

Sponspark

Als gevolg van een veranderend klimaat krijgen we almaar meer te maken met extreme weersomstandigheden, waaronder periodes met hevige regenval en lange droogteperiodes. Om zowel de overstromings- als droogteproblematiek aan te pakken, doet provincie Antwerpen onderzoek naar geschikte manieren en geschikte plekken om regenwater op te slaan.

Daaruit blijkt dat de Fortvlakte een geschikte bodem heeft om water te laten insijpelen. Zo kan het uitgroeien tot een echt sponspark. 

Met zo een sponspark houd je water in een gebied vast en vul je zo de grondwatervoorraad aan. Door de planten en in de ondergrond wordt het water gezuiverd, waarna je het ook kan gebruiken. Door slim te spelen met hoogteverschillen en planten en bomen te kiezen die hier van nature voorkomen, verbeter je zelfs nog de sponswerking van het gebied .

Om de sponswerking van de bodem niet aan te tasten, mag de grond daar niet te veel platgetreden worden. Daarom laten we in de centrale zone de natuur overheersen, met ruigtes en nat grasland. Verhoogde bermen of 'taluds' aan de rand houden het water nog beter in het gebied en dempen ook het verkeerslawaai van de Turnhoutsebaan en de Houtlaan. Met de nieuwe inrichting van het gebied neemt Fortvlakte neemt als het ware opnieuw haar verdedigende taak op voor de omgeving. Deze keer niet tegen oprukkende legers, wel in de strijd tegen droogte en wateroverlast.

De Fortvlakte heeft een groot vermogen om water te laten infiltreren en kan zo uitgroeien tot een echt sponspark. Het doel van een 'sponspark' is om water in een gebied vast te houden, het te zuiveren, te gebruiken en er het grondwater mee aan te vullen. Door met hoogteverschillen te spelen en een goede keuze te maken in streekeigen plantgoed, wordt de sponswerking van het gebied nog versterkt.

Het publieke deel in de buitenste zone zou geen strak aangelegd park worden, maar krijgt een eerder natuurlijk karakter. Zo ontstaat een nabije, toegankelijke groene ruimte. De coronaperiode heeft alvast duidelijk gemaakt dat daar een groeiende behoefte aan is. Vooraleer de werken kunnen aanvatten, moet nog wel heel wat gebeuren. Bewoners zullen nog enkele jaren geduld moeten oefenen.

De Fortvlakte zoals ze er nu bij ligt: een afgesloten grasvlakte, die niet toegankelijk is. Copyright: provincie Antwerpen

Natuurlijke elementen

Het gebiedsprogramma Groen Kruis streeft naast natuurverbindingen ook naar recreatieve verbindingen. Daarom maken we de buitenste zone van de Fortvlakte  wel publiek toegankelijk. We leggen er een park aan met een eerder natuurlijk karakter. Zo krijgen de bewoners in de omliggende wijken er een aangename, groene plek bij. 

In dat Fortpark komen ook een aantal recreatie- en spelelementen. Om de sponswerking van het gebied niet aan te tasten, vermijden we daarbij best veel harde oppervlakken of druk bezochte sport- of speelterreinen. We denken eerder aan zachte en natuurlijke spelelementen die in het landschap zijn verwerkt, zoals poelen, heuvels, dijkjes, platformen en trappen. Ook wandelpaden en een aansluiting op de bestaande fietsinfrastructuur staan op het Groen-Kruisverlanglijstje. 

Voor de werken kunnen starten, moet er wel nog heel wat gebeuren. Bewoners zullen dan ook enkele jaren geduld moeten hebben.