Water onttrekken

Het recht van de oevereigenaar

Als je aan een onbevaarbare waterloop woont, heb je in principe het recht om water daaruit te gebruiken voor landbouw, huishouden en industrie. Bij het onttrekken van dat water mag je echter geen afbreuk doen aan de rechten van de lager gelegen oevereigenaars. Alle oevereigenaars hebben in principe gelijke rechten op water. Dat komt er ondermeer op neer dat je de waterloop niet volledig mag leegpompen. Maar je moet ook voldoende water overlaten om schade aan het visbestand en de oevers te voorkomen.

Onder druk door de droogte

Door aanhoudende droogte stonden de zomers van 2017 tot en met 2020 volledig in het teken van watertekort. Wie water wou onttrekken, had niet altijd voldoende water ter beschikking en om de waterlopen te beschermen werden onttrekkingsverboden (of captatieverboden) opgelegd. Om aan de veranderende situatie tegemoet te komen heeft Vlaanderen nieuwe regels opgesteld met betrekking tot de meldingsplicht van wateronttrekking en het instellen van onttrekkingsverboden.

Meldingsplicht voor onttrekking

Als je water wil onttrekken uit een onbevaarbare waterloop moet je dit online melden. Wil je een permanente toelating krijgen, dan heb je een machtiging nodig. De juiste voorwaarden en uitzonderingen kun je raadplegen op de website van Vlaanderen. Om de melding te doen of de machtiging aan te vragen, kun je voortaan terecht op het e-loket wateronttrekking. 

Onttrekkingsverbod

Wat is een onttrekkingsverbod?

Tijdens langere periodes van droogte kan het waterpeil op de waterlopen dalen. Wanneer het water te fel zakt, kan er een verbod komen om water uit de waterloop te onttrekken Dit noemen we een onttrekkingsverbod. Enkel de gouverneur kan een onttrekkingsverbod instellen of opheffen.

Dit betekent onder andere dat er geen water mag opgepompt worden om velden en tuinen te beregenen. Het onttrekkingsverbod geldt niet voor het beperkt onttrekken van drinkwater voor vee of voor de hulpdiensten in geval van nood wanneer er geen alternatief voorhanden is. Daarnaast kan de bevoegde waterloopbeheerder wateronttrekkingen machtigen die via een gravitaire overloop met vaste hoogte werken. Die moet zo ingesteld zijn dat er enkel een onttrekking mogelijk is wanneer het waterpeil hoger is dan 30 centimeter.

We onderscheiden twee vormen van onttrekkingsverbod: een tijdelijk en een permanent.

Tijdelijk onttrekkingsverbod

De droogte van afgelopen jaren laat zich duidelijk voelen in verscheidene waterlopen in Vlaanderen. De grondwatervoorraden kunnen zich in de winter onvoldoende herstellen. Wanneer er dan lange tijd geen of amper regen valt, dalen de waterpeilen en debieten op de waterlopen snel. 

Waardevolle waterlopen beschermen

Terreinwaarnemingen tonen aan dat de toestand van verscheidene ecologisch kwetsbare en zeer kwetsbare waterlopen achteruitgaat. Een aantal waterlopen dreigen zelfs droog te vallen. Om de schade te beperken staken alle Vlaamse provincies, de Vlaamse Milieumaatschappij, het Agentschap Natuur en Bos en het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek de koppen bij elkaar. Het resultaat was een uitgewerkt kader voor het instellen van tijdelijke onttrekkingsverboden in ecologisch kwetsbare en zeer kwetsbare waterlopen bij droogte.

Kwetsbaarheidskaart

Het uitgangspunt van het kader is een kwetsbaarheidskaart. Hierop worden waterlopen ingedeeld in ‘ecologisch zeer kwetsbaar’, ‘ecologisch kwetsbaar’ en ‘ecologisch minder kwetsbaar’. Hoe kwetsbaarder de waterloop, hoe strenger de maatregelen die werden uitgewerkt.

De indeling van waterlopen in deze categorieën gebeurt voornamelijk op basis van de aanwezigheid van beschermde vissoorten. Voor de ‘zeer kwetsbare waterlopen’ is de aanwezigheid van zeldzame soorten zoals beekprik, rivierdonderpad en grote modderkruiper van belang. Voor de ‘kwetsbare waterlopen’ gaat het onder andere om kleine modderkruiper, serpeling, kopvoorn en kwabaal. Het kader maakt ook een onderscheid op basis van het type waterloop. Kleinere waterlopen met een beperkt debiet hebben uiteraard sneller last van de droogte dan grotere waterlopen.

Drempels leiden tot onttrekkingsverbod

Vertrekkend vanuit de indeling in ecologische kwetsbaarheid en het type waterloop werden drempels (debiet of waterpeil) bepaald voor het instellen van een onttrekkingsverbod. Zakt het water onder die drempels, dan zal de gouverneur op advies van de droogtecommissie een tijdelijk onttrekkingsverbod instellen voor (een deel van) het stroomgebied. Op de interactieve kaart hieronder kun je zien waar er een onttrekkingsverbod van kracht is.

Permanent onttrekkingsverbod

Voor ecologisch zeer kwetsbare kleine beken biedt een tijdelijk verbod tijdens droogte nog onvoldoende bescherming. Elke wateronttrekking verstoort de natuurlijke waterpeildynamiek en veroorzaakt zo een ontoelaatbare schade aan het Europees beschermde Habitattype 3260 en de typische diersoorten die daarmee samenhangen. Daarnaast moeten we voor de bescherming van Europees beschermde vissoorten zoals rivierdonderpad, beekprik en grote modderkruiper elke wateronttrekking als nefast beschouwen. Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) adviseert op basis van bovenstaande argumenten om voor alle kleine en ecologisch zeer kwetsbare waterlopen een permanent onttrekkingsverbod in te stellen. Zo'n verbod is dan geen reactie op een huidige droogtetoestand, maar juist bedoeld om het ecosysteem in zeer kwetsbare waterlopen te beschermen tegen toekomstige droogteperiodes. Gebaseerd op het advies van INBO maakte de coördinatiecommissie Integraal Waterbeleid (CIW) een kader op voor het instellen van permanente onttrekkingsverboden en bezorgde dit kader en advies aan de Antwerpse provinciegouverneur.

Op 10 december 2021 besliste gouverneur Cathy Berx om het advies van CIW te volgen en een permanent, jaarrond onttrekkingsverbod in te stellen voor alle kleine, ecologisch zeer kwetsbare waterlopen en hun stroomgebieden. Dit verbod gaat in vanaf 1 januari 2022. Het gaat hierbij om delen van volgende stroomgebieden:

• Mark
• Weerijs
• Groot Schijn
• Kleine Nete
• Grote Nete
• Platte Beek

Een interactieve kaart met aanduiding van de betrokken stroomgebieden, waterlopen en publieke grachten is hieronder weergegeven.

Dit jaarronde verbod heeft geen vooropgestelde einddatum. Jaarlijks evalueren we de toestand en sturen waar nodig bij in omvang of tijd.

Overzicht geldende onttrekkingsverboden

Op de interactieve kaart hieronder heb je een overzicht van alle actieve onttrekkingsverboden in Vlaanderen. Je vindt er zowel de permanente verboden als diegene die tijdelijk ingesteld zijn vanwege de droogte. De kaart wordt dagelijks geactualiseerd (opgelet: dit gebeurt 's nachts).

(even geduld, de kaartlagen laden vrij traag)

Bijlagen

Stroomgebieden onder permanent onttrekkingsverbod vanaf 01-01-2022