Hoe schakel ik ecosysteemdiensten in?

Verschillende doelen

Als overheid kan je ecosysteemdiensten inschakelen om verschillende doelen te bereiken:

• Als inspiratie, vroeg in het planningsproces. De kaarten tonen de natuurlijke sterktes van een bepaald (deel)gebied. Zo kan je daar in de rest van het planningsproces rekening mee houden.
  Een voorbeeld: de kaarten tonen het aantal liter water dat infiltreert in een gebied, zo kan je hiermee rekening houden en wateroverlast vermijden, ook na de inrichting van het gebied. Niet elke locatie leent zich voor elke invulling: een gebied dat geschikt is voor waterberging zal zijn uitdagingen meebrengen om te worden ingericht als bedrijventerrein of woonzone. Of het verharden van een belangrijk gebied voor waterinfiltratie kan wateroverlast veroorzaken.
• Om een objectieve keuze te kunnen maken over de functies en invulling van een perceel. Bijvoorbeeld: een boseigenaar die een keuze moet maken tussen naaldhout of loofhout. Bovenaan deze pagina lees je hoe Bosgroep Zuiderkempen dit doet.
• Als overtuigingsmiddel en voor communicatie: zo kan je de eventuele negatieve perceptie van een boom in de dorpskern (die zorgt voor vuile bladeren in de herfst) ombuigen naar een positieve perceptie, door te focussen op de schaduw en zuivere lucht die de boom biedt. Een landbouwer is misschien minder enthousiast om houtkanten aan te planten voor vleermuizen, maar wel voor windvang, als houtbron of om een steentje bij te dragen aan het klimaat.
• Om de blik te verruimen en ook de andere kansen te zien van een bepaald gebied: een bosgebied is misschien ook erg geschikt om water op te houden, of een onbebouwd perceel blijkt waardevol omdat het water opvangt van de omringende percelen.
• Om te sensibiliseren en informeren. Je kan burgers bewustmaken van het groen in hun omgeving en hen stimuleren om de groene ruimte te ontdekken, zoals gemeente Meerhout deed met de tragewegenkaart. Of inzetten op recreatie zodat burgers het landschap en erfgoed in hun streek (her)ontdekken. Een mooi voorbeeld hiervan is de publicatie ‘Sporen in het Zand’.

7 gouden tips

1. Neem het fysisch systeem mee in alle planningsprocessen.
   De kaartlagen zijn beschikbaar. Dat betekent dat studiebureaus aan de slag kunnen met de informatie die ze bevatten of de kaarten kunnen gebruiken in de rapporten die ze opstellen. Hou hier rekening mee bij bestekken voor klimaatplannen, hemelwaterplannen, ruimtelijke planning, … Ze worden toegelicht in onze online gids en zijn te raadplegen op het  geoloket  van de provincie Antwerpen. Een uitgebreidere set van tools is  beschikbaar bij Universiteit Antwerpen , onder andere ook de kaartlagen. 
2. Denk vooruit en bereid de openbare ruimte voor op de klimaatverandering.
   Werk met bomen met een volwaardige kruin die voor schaduw zorgen, ook langs straten, geef zoveel mogelijk water de kans om te infiltreren, vermijd grote verharde oppervlakten ...
3. Zoek eerst naar een natuurlijke oplossing en dan pas naar een technische.
   Bijvoorbeeld een kom waar regenwater zich verzamelt en natuurlijk infiltreert in plaats van een hoogtechnologische infiltratievoorziening. Een natuurlijke oplossing is vaak goedkoper én er liften dikwijls ook andere ecosysteemdiensten mee.
4. Informeer je burgers over het belang en de voordelen van groen.
   Probeer ze verder te laten kijken dan: “Die bladeren zorgen voor rommel in de herfst”. Ook sportvelden zijn een pak aangenamer als bomen voor schaduw en minder wind zorgen.
5. Denk multifunctioneel.
   Extra speelplekjes in de dorpskernen? Mooi! Stel je ook de vraag of ze gecombineerd kunnen worden met waterberging bij hevige regenbuien, waterinfiltratie, een rustig hoekje voor wie stilte zoekt, een (babbel)bank voor oudere en misschien eenzame mensen uit de buurt, bomen voor schaduw, bessenstruiken voor wie geen tuin heeft, een stukje bloemenweide voor bijen …
6. Geef kleine landschapselementen de plaats die ze verdienen.
   Al zijn ze vaak vergeten, ze kunnen nuttige diensten leveren. Denk maar aan de opslag van koolstof in de bodem, betere infiltratie, plaagreductie en bestuiving ... Andere diensten zoals windvang en schaduw worden in de toekomst mogelijk nog relevanter. Geef het goede voorbeeld en bekijk welke mogelijkheden de bermen van gemeentewegen bieden. Op warme dagen is een straat zonder bomen snel te heet, terwijl een bomenrijke straat een echte verademing kan zijn.
7. Wat goed is voor de biodiversiteit, is dat vaak ook voor de ecosysteemdiensten.
   Veel variatie in een bomenrij zorgt voor veel variatie in afvang van fijn stof en andere stoffen en in een variatie in geluidsreductie. Een uitheemse, zwaar gesnoeide boom zal weinig diensten leveren, een inheemse boom die voldoende wortelruimte krijgt en een volwaardige kruin mag ontwikkelen, levert heel wat diensten én is goed voor de biodiversiteit.

Aan de slag

Werken met ecosysteemdiensten kwam in een stroomversnelling door projecten zoals ECOPLAN, het Natuurrapport (INBO) en de natuurwaardeverkenner. Deze projecten vertaalden de informatie uit wetenschappelijke publicaties naar duidelijk leesbare tools zoals kaarten. De informatie van minstens 18 ecosysteemdiensten werd gebundeld.

Wil je hiermee aan de slag?

• In de online gids 'Ecosysteemdiensten in je dagelijkse werking leer je werken met de kaarten: we leren je hoe ze zijn opgebouwd, wat ze precies tonen en wat je ermee kan doen.
• Op ons geoloket kan je alle kaarten raadplegen en de mogelijkheden en kansen voor jouw locatie bundelen. Perfect om te gebruiken in beleidswerk, planning en projecten.

De kaarten zijn ter beschikking gesteld door de Universiteit Antwerpen, onderzoeksgroep ECOSPHERE en gebaseerd op het project ECOPLAN, met dank aan Dirk Vrebos en Jan Staes.

Heb je bijkomende vragen? We komen graag langs voor een eerste toelichting en advies op maat.